πατρολογία

Κλάδος της θεολογίας που ασχολείται με τη μελέτη του βίου και ιδίως με την έρευνα και τη σπουδή των συγγραμμάτων των Πατέρων της Εκκλησίας. Εδικότερα, η π. εξετάζει το περιεχόμενο της διδασκαλίας των πατέρων, τη γνησιότητα ή μη των έργων τους, τις επιδράσεις που δέχτηκαν και τις πηγές που χρησιμοποίησαν. Το τεράστιο υλικό που αποτελεί το αντικείμενο σπουδής της π. κατανέμεται χρονικά στις εξής περιόδους: α’ – Πατερική φιλολογία των αποστολικών χρόνων (1ος και α’ μισό του 2ου αι.), με κυριότερους εκπροσώπους τους Κλήμεντα Ρώμης, Ιγνάτιο Αντιοχείας, Πολύκαρπο Σμύρνης, Ερμά, Βαρνάβα, Παπία Ιεράπολης κλπ., β’ – Έργα των λεγόμενων απολογητών (β’ μισό του 2ου αι.): Ιουστίνου φιλοσόφου, Τατιανού, Αθηναγόρα, Θεοφίλου Αντιοχείας κλπ., γ’ – Έργα των Πατέρων της αλεξανδρινής σχολής (που χαρακτηρίζεται από κάποια ελευθερία στην έρευνα, τάση αναγωγής της πίστης σε γνώση και κλίση στην αλληγορική ερμηνεία της Γραφής) με κυριότερους εκπροσώπους τον Κλήμεντα τον Αλεξανδρέα και τον Ωριγένη, δ’ – Έργα της περιόδου των μεγάλων δογματικών διενέξεων, που συμπίπτει με την πιο λαμπρή εποχή της πατερικής φιλολογίας (313 – 451 μ.Χ.) με κορυφαίους εκπροσώπους τον Mέγα Αθανάσιο, τον Mέγα Βασίλειο, τον Γρηγόριο Ναζιανζηνό, τον Γρηγόριο Νύσσης, τον Κύριλλο Αλεξανδρείας, τον Ιωάννη Χρυσόστομο κ.ά., ε’ – πατερικά έργα της περιόδου περίπου 451-800, κατά την οποία συστηματοποιείται η δογματική και ηθική διδασκαλία της Εκκλησίας. Στην περίοδο αυτή ανήκουν οι ψευδο-Διονύσιος Αρεοπαγίτης, Μάξιμος Ομολογητής, Ιωάννης Δαμασκηνός κ.ά. Διάφορη είναι η τομή σε περιόδους της π. που εξετάζει τα έργα των Λατίνων πατέρων της Εκκλησίας, από τους οποίους οι σπουδαιότεροι ως συγγραφείς είναι ο Τερτυλλιανός και ο Κυπριανός στις αρχές του 3ου αι., ο Αμβρόσιος Μεδιολάνων, ο Ιερώνυμος και ο Αυγουστίνος τον 4o και 5o αιώνα. Με τον όρο π. εννοείται συνεκδοχικά και το βασικό corpus των έργων των Πατέρων της Εκκλησίας και γενικά των εκκλησιαστικών συγγραφέων που εξέδωσε ο Γάλλος αβάς Ζακ-Πολ Μιν (1800 – 1875) σε δύο σειρές: Patrologia Latina, τόμοι 221, Παρίσι 1844-55, και Patrologia Graeca, τόμοι 161, Παρίσι 1857-66. Συνολική επανέκδοση των έργων των Ελλήνων πατέρων έχει αναλάβει η Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδας. Τα συγγράμματα των εκκλησιαστικών Πατέρων και συγγραφέων εκδόθηκαν σε μεμονωμένες εκδόσεις ή και σε συλλογές. Η πληρέστερη συλλογή των συγγραμμάτων αυτών εκδόθηκε από τον Γάλλο Migne (1875) με τον τίτλο Patrologiae cursus completus. Η συλλογή αυτή διαιρείται σε δύο μεγάλα μέρη. Το πρώτο με 217 τόμους περιέχει τους Λατίνους συγγραφείς μέχρι το 1216 (Παρίσι 1844-55). Το δεύτερο, με 161 τόμους, τους Έλληνες συγγραφείς έως τη φλωρεντιανή σύνοδο (Παρίσι 1857-66). Ευρετήριο της ελληνικής πατρολογίας κυκλοφόρησε ο μητροπολίτης Δωρόθεος Σχολάριος, με τον τίτλο Κλεις Πατρολογίας (Αθήνα, 1879) και ο Φ. Καβαλέρα (Παρίσι, 1912). Οι αποστολικοί Πατέρες, των οποίων πληρέστερα χειρόγραφα βρέθηκαν μετά την έκδοσή τους από τον Migne, εξεδόθηκαν μεταγενέστερα από τους Cebhardt, Harnack και Zahn με τον τίτλο Patrum apostolicorum opera. Κριτικές εκδόσεις Ελλήνων εκκλησιαστικών συγγραφέων πραγματοποίησαν και η Ακαδημία Επιστημών του Βερολίνου από το 1897, και εκείνη της Βιέννης, για τους Λατίνους από το 1866. Μελέτες για τους εκκλησιαστικούς πατέρες και συγγραφείς εκδόθηκαν πολλές, καθώς και συστηματικά πατρολογικά έργα. Στα ελληνικά εκδόθηκαν από τον Κωνσταντίνο Κοντόγονο (σε τόμους 3, Αθήνα 1851-53), Νεόφυτο Παγίδα (μετάφραση από το ρωσικό, σε 3 τόμους, Ιεροσόλυμα 1851-53), Αναστάσιο Διομήδη Κυριακό (Αθήνα, 1893), Απόστολο Χριστοδούλου (Κωνσταντινούπολη 1894), Γεώργιο Δέρβο (σε 3 τόμους, Αθήνα 1903-10), Δημήτριο Μπαλάνο (Αθήνα 1930). Από τις αλλόγλωσσες πατρολογίες σπουδαιότερη είναι του Otto Bardenhewer, με τον τίτλο Geschichte der altkirchlichen Litetratur, σε 5 τόμους (1913). Ο άγιος Αμβρόσιος, όπως εικονίζεται σε κώδικα του 12ου αιώνα. Εικονογραφημένα κείμενα πατρολογιών. Ο άγιος Αυγουστίνος, σε κώδικα τον 15ου αιώνα (Ρώμη, Αλεξανδρινή Βιβλιοθήκη).

* * *

η

1. κλάδος τής θεολογίας, που ασχολείται με τη μελέτη τών έργων και τής διδασκαλίας τών μεγάλων Πατέρων τής Εκκλησίας και γενικά όλων τών εκκλησιαστικών συγγραφέων

2. συνεκδ. συλλογή τών συγγραμμάτων τών εκκλησιαστικών συγγραφέων, με κυριότερη το έργο τού Γάλλου αβά Ιακ. Παύλου Μίνι (Μigne), που περιλαμβάνει 161 τόμους Ελλήνων (Ελληνική Πατρολογία) και 221 τόμους Λατίνων εκκλησιαστικών συγγραφέων (Λατινική Πατρολογία).

[ΕΤΥΜΟΛ. Αντιδάνεια λ., πρβλ. αγγλ. patrology < πατήρ, πατρός + -λογία*. Η λ. μαρτυρείται από το 1833 στην Εφημερίδα τής Κυβερνήσεως τού Βασιλείου τής Ελλάδος].